Arkadia wczesną wiosną

ARKADIA WCZESNĄ WIOSNĄ                                       

Trudno o bardziej udany i cieszący oko mariaż architektury i przyrody niż arkadyjski…

Arkadia (grecka) – górzysta, pokryta lasami, uboga kraina na Peloponezie, zamieszkała przez pasterzy i myśliwych. Kraina pięknych krajobrazów, gdzie dobrotliwy bożek Pan strzeże pobekujących stad, a Artemida, bogini łowów, patronka świata roślin i zwierząt, przebiega ścieżki w towarzystwie smukłej łani. Kraina westchnień antycznych poetów, szczęśliwości, zadumy…     

Arkadia (mazowiecka) – wieś w gminie Nieborów, nad rzeką Łupią (Skierniewką), wraz okolicznymi polami przyłączona do Bolimowskiego Parku Krajobrazowego w 2010 r.

Jest miejscem szczególnym z racji romantycznego ogrodu w stylu angielskim, którego tworzenie rozpoczęła w 1778 r. Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, żona Michała Hieronima Radziwiłła, właściciela Nieborowa. Projektantami byli Szymon Bogumił Zug i Henryk Ittar. Księżna Helena prowadziła za rękę obu architektów, a potem własną ręką sadziła drzewa i wreszcie również własną ręką napisała po francusku Le Guide d’ Arcadie – Przewodnik po Arkadii [1].

„Mój ogród jest ciągłą radością myśli i oczu, wypoczynkiem ducha mego” – twierdziła i ustawicznie rozwijała i komponowała swój ogród, aż do swej śmierci w roku 1821.   

Ogród gromadził kolekcję sztuki antycznej, „zabytki” z różnych epok historycznych, „starożytne ruiny” wybudowane od podstaw oraz liczne drzewa, które księżna osobiście dobierała.

Przybytek Arcykapłana – jedna z komponowanych ruin Arkadyjskiego parku.

Fronton Przybytku Arcykapłana – płaskorzeźba z napisem” „L’espérance nourit une chimere et la Vie s’écoule” („Nadzieja żywi chimerę, a życie upływa”) – jedna z licznych w Arkadyjskim parku sentencji.

 Hermy w murze przy Przybytku Arcykapłana.

Herma – element architektoniczny w kształcie rzeźby popiersia lub głowy, osadzonej na zwężającym się ku dołowi słupku. Początkowo (w starożytnej Grecji) przedstawiała Hermesa – stąd nazwa.

Zapewne z myślą o rozszerzaniu swego idyllicznego projektu, księżna nabyła pobliskie wsie i nadała im romantyczne nazwy: Parma i Placencja.

Cały projekt powstał jednakowoż nie z zamiłowania do historii, architektury czy przyrody, ale z podyktowanej modą rywalizacji, jaka rozgrywała się pomiędzy księżną Heleną a jej najlepszą przyjaciółką, właścicielką ogrodów w Powązkach i Puławach, Izabelą z Flemingów Czartoryską.[2]

Symboliczny Grobowiec Złudzeń – zrekonstruowany w 2015 r; pierwotnie znajdował się na sztucznej Wyspie Topolowej na skraju Pól Elizejskich, po drugiej stronie rzeki Łupi. W zamierzeniu księżnej, miało to być miejsce jej wiecznego spoczynku; stąd napis:„J’AI FAIT L’ARCADIE ET J’Y REPOSE” (Uczyniłam Arkadię i w niej spoczywam). Wbrew swej woli, została pochowana w Nieborowskim kościele.

Więcej:

https://www.nieborow.art.pl/ogrody/arkadia/

https://www.nieborow.art.pl/o-muzeum/historia-ogrodu-w-arkadii/

https://ptrosa.pl/2021/04/26/arkadia-ksieznej-heleny-radziwillowej/

https://niezlasztuka.net/o-sztuce/ogrod-porosniety-historiami-arkadia-helena-radziwillowa/

i in.

Dziś Arkadyjski ogród/park jest bodaj ostatnim w Europie, a może i na Świecie, świadectwem dawnej sztuki ogrodowej, które zachowało się w niemal niezmienionym swym pierwotnym kształcie. Wciąż ściąga artystów, chętnych do organizowania tam plenerów oraz młode pary – na ślubne sesje zdjęciowe.

W ostatnich latach ogród/park i zgromadzone w nim sztuczne ruiny poddano kompleksowej konserwacji.

Zanim wejdziemy do Arkadyjskiego ogrodu…

Na prawo od wejścia, w kierunku rzeki Łupi, zwraca uwagę skromny, drewniany wiejski dom – w latach 1893-1903 mieszkała w nim Maria Konopnicka, której syn Jan był dzierżawcą nieborowskich młynów.

Więcej na ten temat: „Maria Konopnicka w Arkadii i Nieborowie”, autor Jan Wegner, wydawnictwo: Sport i Turystyka, 1975.

Więcej na temat Arkadii: „Nieborów i Arkadia”, autor Jan Wegner 1974. Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne, Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej w Łodzi, Wydział Kultury Fizycznej i Turystyki dla Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego.

Sztuczne ruiny oraz inne zabytki starożytności, wiążące się z nimi historie i losy Arkadii na przestrzeni wieków to oddzielny, rozległy temat historyczno-kulturowo-przyrodniczy.

Zajmujmy się tym ostatnim, botanicznym aspektem arkadyjskiego ogrodu. Arkadię najlepiej zwiedzać jesienią, kiedy wielogatunkowy park pięknie się wybarwia, dostarczając Świątyni Diany, Łukowi Greckiemu, Akweduktowi, Domowi Murgrabiego, Przybytkowi Arcykapłana, Domkowi Gotyckiemu, Cyrkowi Rzymskiemu, zrekonstruowanemu w 2015 r. Grobowcowi Złudzeń, rzeźbom i obeliskom bajkowego entourage’u.

Ale i na wiosnę, zwłaszcza tę wczesną, może okazać się nader interesujący; kryje bowiem w sobie wiele ciekawostek przyrodniczych. Polecamy zatem  wczesnowiosenne arkadyjskie obserwacje roślinek najniższych i przemykających między nimi pierwszych wiosennych płazów.

                                                                   * * *
Wiosenne ścieżki arkadyjskiego ogrodu zachęcają do spacerów pośród pięknie prezentujących się kwietnych dywanów runa. Wśród niepozornych roślin zielnych,  najczęściej w odcieniach żółci i bieli, zauważyć można kilka gatunkównależących do tak zwanych geofitów – roślin typowych dla runa lasów liściastych, kwitnących i owocujących wiosną, dopóki w koronach drzew nie pojawią się liście. W tym ściśle ograniczonym i krótkim czasie rośliny te muszą wydaćnasiona. Po rozwoju liści w koronach drzew byłoby to niemożliwe ze względu na zbyt małą ilość światła. Wtedy to nadziemna część geofitów szybko zamiera i znika bez śladu, pozostawiając jedynie niewidoczne naszym oczom podziemne kłącza, bulwy czy cebule – w tym stanie przetrwać muszą do następnej wiosny.

Poniżej przedstawiamy krótki opis wybranych gatunków geofitów występujących w Arkadii: 

Zdrojówka rutewkowata – roślina kłączowa, dorastająca do 30 cm wysokości, często mylona z zawilcem gajowym. Liście podwójnie trójsiecznie, o długich ogonkach, listki 2–3- wrębne, na końcach zaokrąglone. Kwiaty o średnicy około 2 cm, wyrastające z kątów liści, z 5–6 białymi działkami kielicha oraz płatkami korony przekształconymi w miodniki. Jest jedną z najwcześniej kwitnących roślin wiosennych w lasach. Trująca, w Polsce średnio liczna.                        

Zawilec gajowy – roślina kłączowa, dorastająca do 20 cm wysokości. Posiada 3 liście, skupione w okółku, dłoniasto 3–5-sieczne, o długich ogonkach, listki 2–3-wrębne z piłkowanym brzegiem. Kwiat jeden, o średnicy do 4 cm, wyrastający na szczycie pędu,z 6–8 białymi listkami okwiatu. Trująca, w Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).

Zawilec żółty – roślina kłączowa, dorastająca do 20 cm wysokości, podobna do zawilca gajowego, lecz rzadziej spotykana. Posiada 3 liście, skupione w okółku, dłoniasto 3–5-sieczne, o krótkich ogonkach, listki 3-wrębne szeroko ząbkowane. Kwiaty o średnicy do 4 cm, wyrastające po 1 lub 2 na szczycie pędu, z 5–6 żółtymi działkami okwiatu. Trująca, w Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).

Złoć żółta – roślina cebulowa, dorastająca do 25 cm wysokości. Liście długie i równowąskie, do 1,5 cm szerokie. Kwiaty na szypułkach, po 1–7 w szczytowym kwiatostanie, z 6 żółtymi działkami okwiatu, wydłużonymi, tępo zakończonymi. W Polsce pospolita. Rozsiewana przez mrówki (nasiona posiadają elajosomy*).

W północnej części parku, wzdłuż stawu napotkać możemy całe połacie charakterystycznych, różowo kwitnących roślin. To zakwitające w marcu lepiężniki różowe. Są bylinami kłączowymi wykształcającymi kwiatostany w postaci gęstego grona na bezlistnych purpurowych pędach z drobnymi łuskami. Okrągławo sercowate liście lepiężnika pojawiają się dopiero w kwietniu. Wydzielają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach. Ogonki liściowe osiągają nawet do 1 m długości, a blaszki liściowe do 60 cm średnicy. Roślina lecznicza, w Polsce pospolita.

Należy zaznaczyć, iż wszystkie opisane wyżej rośliny wczesnowiosenne mają ogromne znaczenie dla owadów zapylających, które w tym okresie nie mają jeszcze dużego wyboru pokarmu i zmuszone są nieraz do przemierzania olbrzymich odległości w jego poszukiwaniu.

Na przełomie marca i kwietnia w Arkadii możemy spotkać lub usłyszeć kilka ciekawych, nieraz mało pospolitych płazów. Pamiętajmy, że wszystkie gatunki płazów w naszym kraju objęte są ochroną!

Grzebiuszka ziemna – zwana huczkiem to jedyny płaz z pionową źrenicą. Posiada skórę  koloru szaro-brązowego, z ciemniejszymi plamkami, wydzielającą charakterystyczną substancję o zapachu czosnku. Grzebiuszka to płaz typowo lądowy. Poza okresem godowym unika wody. Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza zagrzebana w ziemi, w wykopanych tylnymi kończynami małych norkach (aktywna za dnia jedynie podczas godów). Kijanki grzebiuszki są wyjątkowo duże – osiągają do kilkunastu cm długości!

Kumak nizinny –  drobny płaz o ciemnej barwie, z brzuchem pokrytym charakterystycznymi pomarańczowymi plamami i małymi białymi kropkami. Jaskrawe barwy ostrzegawcze informują o trującym, gęstym, pieniącym się śluzie, który wydzielany jest w chwili podrażnienia zwierzęcia. Kumak to płaz typowo wodny, aktywny w dzień i w nocy. Łatwiej go usłyszeć niż zobaczyć. Samce wydają donośne dźwięki przypominające melancholijne dudnienie lub odgłos skrzypiącej huśtawki.

                                                                  ***

ARKADIA W KULTURZE I SZTUCE

Od 17 listopada 2023 r. do 17 marca 2024 r. Muzeum Narodowe w Warszawie zaprezentowało wystawę czasową pod tytułem „ARKADIA”. Zgromadziła ona ponad 300 obrazów, rycin, rysunków i rzeźb powstałych na przestrzeni wieków, nawiązujących do Arkadii – tej mitycznej i tej kulturowej, a także rzeczywistej – wsi położonej w dzisiejszej gminie Nieborów i jej ogrodów i budowli, powstałych za sprawą księżnej Heleny.

„Mit Arkadii wywodzi się z „Bukolik” Wergiliusza. Poeta uczynił ją krainą szczęśliwości i rozkoszy zamieszkaną przez pasterzy, nimfy, satyrów i faunów. Przynosiła błogie wytchnienie od zgiełku miasta i działalności publicznej. Wokół panowała wszechpotężna przyroda, królowała zmysłowa miłość, muzyka i poezja. Arkadia szybko stała się dla starożytnych marzeniem o idealnym świecie, iluzją niemożliwego szczęścia i niedoścignionego piękna. Od czasów nowożytnych mit Arkadii na stałe gości w europejskiej kulturze. Jego różnorodne interpretacje – m.in. Arkadię jako metaforę wolności i przestrzeni tworzenia – przedstawia nowa wystawa w Muzeum Narodowym w Warszawie.” – czytamy w Pulsie Biznesu – publikacja z dnia 17.11.2023 r. PoGodzinach Wystawa „Arkadia" – zderzenie mitu i rzeczywistości w Muzeum Narodowym w Warszawie.

 Jedne z eksponatów na wystawie „ARKADIA” w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Więcej na temat wystawy – nasza aktualność z dnia 13 lutego 2024 r.: https://parkilodzkie.pl/bpk/aktualnosci/2606-et-in-arcadia-ego

ARKADIA na starych sztychach…

 ARKADIA w obiektywie…

Park Arkadyjski jest bardzo modnym i wdzięcznym tłem uwieczniania radosnych chwil, będących udziałem par, stających na ślubnym kobiercu – tym razem z traw i polnych kwiatów.

W 2022 r. w Arkadyjskim entourage’u za sprawą artystki fotografii Beaty Michalczyk odbyła się cokolwiek inna sesja zdjęciowa, niewątpliwie ważna dla Bolimowskiego Parku Krajobrazowego i całego regionu !

Otóż firma MAPY GOOGLE przyznała w 2022 roku Złote Pinezki najwspanialszym polskim atrakcjom turystycznym, wyłonionym na podstawie głosowania internautów. Bolimowski Park Krajobrazowy znalazł się wśród laureatów. Nagrodzono:

Parki Narodowe: Karkonoski, Ojcowski, Pieniński, Słowiński i Bieszczadzki;

Parki Krajobrazowe: Beskidu Śląskiego, Bielańsko-Tyniecki, Kaszubski, Ślężański  i Bolimowski.

Rezerwaty przyrody: Wąwóz Homole, Kadzielnia, Wodospad Wilczki, Kępa Redłowska  i Skamieniałe Miasto.

Więcej na ten temat – nasza aktualność z dnia 11 sierpnia 2022 r.: https://parkilodzkie.pl/bpk/aktualnosci/2111-zlota-pinezka-map-google-dla-bolimowskiego-parku-krajobrazowego

Złota Pinezka w swej okazałości.

Złota Pinezka w ambrazurze w ścianie Przybytku Arcykapłana.

Złota Pinezka w rękach pracowników Bolimowskiego Parku Krajobrazowego na tle Akweduktu Rzymskiego w Arkadii.

Opracowanie: Oddział Bolimowskiego Parku Krajobrazowego – Kinga Nowak, Stanisław Pytliński, aktualizacja – marzec 2024 r.

______________________________________

[1] Wydany w roku 1800 w Berlinie, polskie tłumaczenie autorstwa Z. Zochowskiej ukazało się w r. 1848 w I tomie „Albumu Literackiego”.

[2] W 1808 r. księżna Izabela Czartoryska wydała dzieło „Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów”.