Zadaniem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest ochrona niepowtarzalnego krajobrazu jurajskich wapiennych ostańców kryjących w sobie wiele form krasu, żywiących osobliwą faunę i florę oraz urokliwego odcinka rzeki Warty określonego jako najpiękniejszy i najwartościowszy przyrodniczo w stosunku do całego jej biegu. Obszar ZPK obejmuje północno-wschodnią część Wyżyny Wieluńskiej będącej częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej zwanej Jurą Polską, zamykając od północy system jurajskich parków krajobrazowych. Warta, przepływając przez park ok. 40. kilometrowym łukiem, rzeźbi w skalistym podłożu głębokie przełomy urozmaicając krajobraz wapiennych wzgórz oraz pasm morenowych wzniesień zlodowacenia środkowopolskiego. Dolina jedynie w niewielkim stopniu nosi ślady ludzkiej gospodarki, natomiast koryto rzeki jest całkowicie naturalne, dzikie, tętniące różnorodnym życiem.
Park, ze względu na piękno krajobrazu, przyrodnicze bogactwo, ciekawą kulturę i wspaniały klimat posiada bardzo wysokie walory krajoznawcze, dydaktyczne i rekreacyjne.
Terenowi Załęczańskiego Parku Krajobrazowego osobliwy charakter nadaje zespół przyrodniczych zjawisk związanych z wapiennym podłożem Jury Polskiej. Jurajskie skały ukazują się na powierzchni gruntu na szczytach ostańców wapiennych, na krawędzi doliny Warty pod Lisowicami oraz w licznych kamieniołomach. Powstały one podczas pozyskiwania przez zamieszkałą tu ludność kamienia wapiennego do wykorzystania jako budulec, bądź do wypału w prymitywnych piecach. Wiele takich "wapienników" pozostało do dziś jako atrakcja turystyczna, a zarazem charakterystyczny element krajobrazu Parku. W kamieniołomach można podziwiać głębokie przekroje geologiczne górnojurajskich wapieni, kopalne zjawiska krasowe oraz skamieniałości zwierząt morskich, głównie amonitów, gąbek, małży, belemnitów i jeżowców, z których szczątków powstała cała skalista jurajska płyta. Na terenie parku znajduje się również wiele profili geologicznych. Najwartościowszymi przyrodniczo elementami związanymi z jurajskim podłożem ZPK są ostańce wapienne. Ich odsłonięte szczyty porasta wielobarwna murawa kserotermiczna, a pośród skałek rozwinęły się osobliwe zespoły wapieniolubnej roślinności oraz stanowiska drobnej wapieniolubnej fauny występującej tu daleko poza zasięgiem zwartego występowania.
Lasy w Parku
Znaczną część powierzchni Parku, około 49%, zajmują lasy. Tylko niewielkie fragmenty stanowią wartościowe, wielogatunkowe drzewostany. Dominują siedliska borowe. W większości są to monokultury sosnowe o słabej kondycji, na bardzo ubogim piaszczystym podłożu. Szczególnie dotyczy to lasów we wnętrzu "Wielkiego Łuku". Zbiorowiska leśne są jednak dość zróżnicowane, a spośród 21 jednostek roślinności zaroślowej i leśnej są i takie, które posiadają wyjątkową wartość naukową i krajobrazową. Flora Załęczańskiego Parku Krajobrazowego liczy około 1200 gatunków roślin naczyniowych, mchów i porostów. Tak liczny skład gatunkowy związany jest ze znacznym zróżnicowaniem siedlisk, które park zawdzięcza położeniu pomiędzy wyżynami i nizinami, wapiennemu jurajskiemu podłożu, ubogim przestrzeniom pokrytym kwaśnymi plejstoceńskimi piaskami oraz naturalnej dolinie Warty. Spotykamy tu gatunki należące do wielu grup siedliskowych, jednak najliczniejsze reprezentowane są rośliny związane z siedliskami zmienionymi wskutek działalności człowieka, takie jak pola, przydroża, osiedla itp. Duży udział we florze Parku zajmują gatunki charakterystyczne dla lasów liściastych oraz roślin siedlisk łąkowych i mokradeł związanych z doliną Warty. Najbardziej charakterystyczne dla Parku, wyróżniające ten obszar w krajobrazie Polski Środkowej są rośliny muraw napiaskowych, kserotermicznych i naskalnych. Znaczne powierzchnie Parku zajmują bezleśne, nieurodzajne, piaszczyste przestrzenie, na których rozwinęły się murawy napiaskowe. Na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego występują 33 gatunki roślin podlegających ochronie, w tym 21 objętych ochroną ścisłą.
Rezerwaty
Dla zachowania najcenniejszych walorów przyrodniczych Parku i jego otuliny utworzono na jego terenie rezerwaty przyrody. W granicach województwa łódzkiego:
- Rezerwat geologiczny "Węże"
- Rezerwat leśny "Dąbrowa w Niżankowicach"
W granicach województwa śląskiego:
- Rezerwat leśny "Bukowa Góra"
- Rezerwat geologiczny "Szachownica"
- Rezerwat leśny "Stawiska"
Pomniki Przyrody
W Załęczańskim Parku Krajobrazowym oraz na terenie jego otuliny (w granicach województwa łódzkiego) ochroną pomnikową objętych jest 13 pomników przyrody. Wśród nich są liczne obiekty chronione ze względu na ciekawą geologię. Najciekawsze z nich to:
- "Góra Świętej Genowefy"
- "Granatowe Źródła"
- "Ujście Suchej Strugi"
- "Żabi Staw"
- formy kopalne w kamieniołomie przy "Jaskini Ewy"
Pomnikami przyrody są także drzewa i grupy drzew, o imponujących rozmiarach pni od 270 do 674 cm., przeważnie lip, dębów i klonów.
Użytki ekologiczne
Kolejnymi obiektami przyrodniczymi,na terenie parku i jego otuliny, objętymi ochroną w formie użyku ekologicznego są Wronia Woda - starorzecze rzeki Warty i bagna śródleśne w Nadleśnictwie Wieluń.
