"Wiosna!!! Patrz, co się dzieje! Toć jeszcze za chwilę
I rzuci się tłum cały w rui na ulicę!
Zośki ze szwalni i pralni, "Ignacze", Kamile!
I poczną sobą samców częstować samice!"
Julian Tuwim „Wiosna”
Wiersz zatytułowanym „Wiosna” Juliana Tuwima ma bardzo ekspresyjny charakter i uważany jest za jeden z najbardziej kontrowersyjnych utworów poety. Artysta opisuje poruszenie w ludziach chęci do miłosnych igraszek, ten zew natury budzi się wiosną. Całkiem prawdopodobne, że Julian Tuwim odnosi się również do obserwacji przyrody. Wiosna to czas „wybuchu hormonów” szczególnie u niektórych grup zwierząt.
”I buchnie wielkie ognisko,
I tłum na ulicę wylegnie
Z kątów wypełznie, z nor wybiegnie
Świętować wiosnę w mieście,
Świętować jurne święto”
Wiosną krajowe gatunki płazów „wypełzają jak spod ziemi” i rozpoczynają wędrówkę do zbiorników wodnych. Cel wędrówek jest jasny i determinowany przez działanie hormonów, stąd wszystkie panie i panowie wiedzą, kiedy i gdzie pojawić się w odpowiednim czasie. Gdy temperatura wody i powietrza wzrasta o kilka stopni powyżej zera rozpoczyna się „jurne święto”, w szczególności dla dwóch gatunków żab brunatnych, czyli żaby trawnej i żaby moczarowej. Poza żabami brunatnymi na Wzniesieniach Łódzkich spotykamy przedstawicieli żab zielonych: żabę jeziorkową, żabę śmieszkę oraz żabę wodną. Pozostałe gatunki płazów to: kumak nizinny, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, ropucha paskówka. Na nizinach dobrze czują się również przedstawiciele płazów ogoniastych: traszka grzebieniasta oraz traszka zwyczajna.
Gody żab brunatnych rozpoczynają się już w połowie marca i mają charakter masowy. Przez kilka dni w zbiornikach wodnych robi się tłoczno, to wypełzły ”tłum cały w rui” żab trawnej i moczarowej. Łatwo zaobserwować w tym czasie samców. Pojawia się u nich dymorfizm płciowy. Panowie żaby trawnej przybierają czekoladowobrązowe ubarwienie z niebieskim podgardlem. Natomiast ciało samców żab moczarowych całe przybiera intensywny kolor jasnoniebieski. Samice tych gatunków nie mają charakterystycznych szat godowych, najczęściej mają jednego partnera i składają jeden kłębek skrzeku. Do wydalenia skrzeku z kloaki samicy przyczynia się samiec, przyciska on brzuszek samicy w uścisku zwanym ampleksusem. Uścisk ten jest bardzo silny, pomyłkowo samce czasem przyczepiają się do innych samców, albo odrębnych gatunków, wielokrotnie można zauważyć też jedną samicę i kilu samców przyczepionych do niej. Chęć posiadania potomstwa u samców jest tak silna, że w skrajnych przypadkach może dojść nawet do uduszenia samicy. Złożony skrzek żab ma niesamowite zdolności pochłaniania wody, dzięki temu nawet gdy poziom wód opada kłębek jest chroniony przed wyschnięciem. Kolejną ciekawą cechą żabich zarodków jest obecność dwóch biegunów: bieguna animalnego (czarnego) i bieguna wegetatywnego (jasnego, brązowego). Zapłodniony skrzek odwraca się w stronę lustra wody zawsze biegunem animalnym (czarnym). Ma to wpływ na rozwój zarodka. Ciemny biegun wypełniony barwnikiem (melaniną) chroni zarodki przed promieniowaniem UV i zwiększa pochłanianie ciepła. Dzięki temu zjawisku mamy pewność obserwując skrzek odwrócony do góry jasnym biegunem, że jest on świeżo złożony i niezapłodniony. Żaby zielone i brunatne składają skrzek w postaci kłębów, ponieważ samica i samiec siedzą nieruchomo w zbiornikach wodnych. Ropuchy natomiast odbywają wędrówki po dnie zbiorników, a ich skrzek występuje w postaci sznurów. Kumaki natomiast składają w niewielkiej ilości (czasem pojedynczo) kilka jaj przyczepionych do roślin wodnych, podobnie jak rzekotka drzewna składa pakiet jaj przyczepiony do roślin.
Romanse żab brunatnych przebiegają w szybkim tempie (kilku dni) natomiast gody innych krajowych płazów uzależnione są od pogody i trwają niekiedy nawet kilka miesięcy. Spadek temperatury wody sprawia ustanie zalotów u kumaka, żaby wodnej i traszek.Traszki zwyczajne choć rozpoczynają gody najwcześniej ze wszystkich polskich płazów, bo już po pierwszych roztopach (nawet w lutym) to okres ich godów jest bardzo wydłużony i może trwać nawet do miesięcy letnich (lipiec, sierpień). Kumak nizinny zaczyna składanie jaj późną wiosną, co jest związane z intensywnymi opadami deszczu, ich wzbudzona aktywność przypada na dni deszczowe. Gatunkiem płaza, który przystępuje do zalotów dość późno jest również rzekotka drzewna. Romanse zaczynają się w maju (niekiedy w kwietniu) i trudno je zaobserwować, ponieważ odbywają się w nocy, ale bardzo łatwo je usłyszeć. Samce czatując na roślinności wodnej chóralnie tokują, a ich odgłosy słychać nawet w odległości kilometra.
"Już w powietrzu wiosnę słyszę…
Czy ty też?
Serce patrzy w me zacisze…
Czy ty wiesz?
Świat wiośnieje, w słońcu cały,
W świtach zórz…
Wróble się rozświergotały:
„Cóż, czy już?”
Wiosna… Kwiaty mam i słońce…
Czy ty też?
A w oczach mam łzy gorące…
Czy ty wiesz?"
Julian Tuwim „Już w powietrzu wiosnę słyszę…”
Wiosna to piękny okres w życiu przyrody. Nie tylko płazy rozpoczynają w tym czasie miłosne igraszki. Jest to jednak dla nich jeden z najważniejszych okresów w roku. Warto jednak pamiętać, że cały cykl życiowy płazów jest ściśle uzależniony od pór roku. Każda z nich warunkuje aktywność tych drobnych zwierząt. Cykl roczny płazów można podzielić na dwie fazy: snu zimowego i aktywności pokrywającej się z okresem wegetacyjnym. Dwa najistotniejsze miesiące w życiu płazów do listopad i marzec, kiedy zaczynają i kończą hibernację. W sezonie letnim płazy najaktywniejsze są w czerwcu, lipcu i sierpniu, kiedy przypada największa średnia opadów. Każdy miesiąc z ich życia przynosi nowe wyzwania.
Wszystkie płazy w Polsce podlegają ochronie gatunkowej. Do połowy zeszłego stulecia mogliśmy cieszyć się ich wszechobecnością, jednakże intensyfikacja gospodarki (w tym rolnej i leśnej) spowodowała znaczny spadek liczebności krajowych płazów. Największym zagrożeniem dla płazów jest utrata ich siedlisk. Przede wszystkim negatywnie na płazy wpływają: osuszanie terenów podmokłych, zmiany stosunków wodnych, zanieczyszczanie zbiorników wodnych, zasypywanie drobnych, płytkich stawów i oczek wodnych, a także zarybianie i intensyfikacja rolnictwa oraz zastępowanie lasów liściastych monokulturami drzew iglastych.
Te i wiele innych czynników ograniczających rozwój płazów na wielu obszarach powodują, że poza okresem wiosennym, gdy aktywność tych drobnych zwierząt wzrasta, coraz rzadziej obserwujemy je w swoim otoczeniu.
Tekst i zdjęcia: Sebastian Piskorski
