Chruściki Trichoptera są owadami przypominającymi motyle, z którymi są blisko spokrewnione. Na świecie występuje około 10 tysięcy gatunków chruścików, z czego w Europie znanych jest ponad 900, a w Polsce około 270 gatunków. Prawie wszystkie larwy krajowych gatunków chruścików żyją w różnego typu wodach słodkich, i tylko nieliczne można spotkać poza wodą - w warstwie mchów i butwiejącej ściółki. Są stosunkowo niewielkich rozmiarów, od 2 mm do 4–5 cm. Największe znane chruściki zamieszkują Himalaje. Cechą charakterystyczną postaci dorosłych są włoski na skrzydłach, natomiast larwy mają wyraźnie odnóża analne zakończone pazurkiem. Osobniki dorosłe są podobne do ciem. Skrzydła w spoczynku układają się dachówkowato wzdłuż ciała. Pierwsza para skrzydeł jest dłuższa od drugiej. Ubarwienie jednolite lub wzorzyste, najczęściej brązowe i szare. Jaskrawe ubarwienie występuje czasem u chruścików poza naszym krajem. Larwy mają wyraźną głowę, wydłużone ciało. Ciało jest białe, kremowe lub brązowe, głowa jest ciemna. Osobniki dorosłe są związane ze środowiskiem lądowym, larwy zaś ściśle ze środowiskiem wodnym. Dorosłe osobniki są aktywne w nocy. Tylko nieliczne egzotyczne chruściki latają w dzień. Okres lotu trwa od wiosny do jesieni, a nawet w przypadku niektórych gatunków z gór - zimą. Larwy chruścików żyją na dnie wodnych zbiorników, zwykle wód słodkich.
Ciekawe jest, że larwy chruścików, które ze względu na budowę możemy podzielić na larwy gąsienicowate i larwy kampodealne budują domki - schronienia. Larwy gąsienicowate żyją w domkach, które opuszczają tylko w szczególnych okolicznościach. Szkieletem domku jest rurka utkana z jedwabistego oprzędu, wyprodukowanego przez gruczoł przędny. Następnie, zależnie od gatunku, larwa obudowuje tę rurkę różnymi materiałami, takimi jak: kawałki trzciny, żywe i obumarłe fragmenty liści roślin wodnych, igły świerkowe, nasiona, muszelki skorupiaków i skorupki małży, gałązki, ziarna piasku i kamyki. Tak zbudowany domek chroni miękki odwłok larwy i w miarę jej wzrostu jest rozbudowywany. Przy budowaniu domku larwa posługuje się aparatem gębowym i przednimi odnóżami. Larwy chruścików żyjących w wodach stojących budują domki lżejsze, zazwyczaj z różnych części roślin, natomiast w wodach płynących do budowy domków częściej używane są materiały cięższe, takie jak kamyki i muszle. Czasami domki posiadają swoje „kotwice”, w postaci większych kamyków przyczepionych z tyłu domku, aby larwa nie została porwana przez wartki nurt strumienia. Larwa tego samego gatunku może, w zależności od miejsca występowania i pory roku, używać innych materiałów do budowy domku. Nie jest to więc jej cecha gatunkowa. Larwa przenosi domek przy pomocy wyrostka grzbietowego na pierwszym segmencie odwłoka oraz haczykowatych przydatków na jego ostatnim segmencie. Wszystkie larwy typu gąsienicowatego odżywiają się roślinami - zarówno glonami jak i roślinami wyższymi, a także obumarłymi szczątkami roślin (detrytusem). Oddychają nitkowatymi skrzelotchawkami, umieszczonymi na grzbiecie, bokach lub brzuchu, rzadziej całą powierzchnia ciała. Larwy kampodealne rzadko budują domki. Żyją zwykle w wodach płynących lub jeziorach o silnym falowaniu. Wiele z nich prowadzi drapieżny tryb życia, polując na różnego rodzaju drobne organizmy wodne. Do polowania larwy niektórych gatunków używają siatkowatych oprzędów - sieci łownych, które rozpinają pomiędzy roślinami wodnymi lub na kamieniach. Oprzędy te mają różne kształty, od płaskich tutek, lejków do podłużnych woreczków, których otwory wlotowe skierowane są zawsze pod prąd. Często w środku lub nieopodal takiej konstrukcji czatuje larwa chruścika, czekająca na naniesiony do sieci z nurtem wody pokarm.
Po okresie wzrostu larwy chruścików przygotowują się do przepoczwarzenia. W tym celu zarówno larwy budujące domki jak i żyjące wolno, budują kokon poczwarkowy. Larwy żyjące w domkach na ten okres zamykają się od środka specjalnymi wieczkami, pozostawiając jedynie niewielki otwór dla przepływu wody. Po mniej więcej 2-3 tygodniach poczwarka wychodzi z domku. Od owada dorosłego różni się nierozwiniętymi skrzydłami, które spoczywają w tzw. pochewkach skrzydłowych. Poczwarka wędruje na powierzchnię wody, gdzie przekształca się w postać dorosłą. Większość chruścików ma jednoroczny cykl życiowy, niektóre jednak mogą mieć cykl dłuższy, dwu- lub trzyletni, inne zaś mogą wydać dwa pokolenia rocznie.
Ciekawostki:
Najstarsze skamieniałości chruścików pochodzą z permu (zachowały się odciski skrzydeł postaci dorosłych, są więc wątpliwości czy z całą pewnością uznać je za chruściki, a nie ich przodków). Znacznie więcej skamieniałości pochodzi z trzeciorzędu: skamieniałości imagines oraz larw. Liczne są inkluzje bursztynowe, m.in. z tak zwanego bałtyckiego bursztynu (chruściki to około 20% stawonogów znajdowanych w bursztynie).
Przypuszcza się, że przodkowie chruścików zamieszkiwali wody bieżące, w szczególności górskie potoki w strefie tropikalnej. Wody stojące, w tym jeziora, zostały skolonizowane przez chruściki dopiero w kredzie, gdy w tych ekosystemach zmniejszyła się liczebność widelnic i jętek. Wtedy też chruściki przeszły na roślinożerność, a przenośne domki chroniły przed drapieżnikami.
Polskie nazwy gatunkowe oraz rodzin najczęściej tworzone były dopiero w XIX wieku przez zoologów opisujących grupę. Pierwsza historyczna nazwa chruścików to „wodosówki”, od „wodne sówki” – z powodu podobieństwa do motyli nocnych z rodziny sówkowatych. Potem utrwaliła się nazwa „chróściki” od „chrost” (chrust), po II wojnie światowej i reformie ortograficznej przyjęły obecną nazwę „chruściki”. Polskie nazwy gatunkowe najczęściej tworzone są poprzez tłumaczenie nazw łacińskich. Czasem przenoszone są lokalne nazwy chruścików i przypisywane konkretnym gatunkom. Wiele gatunków nie ma jeszcze polskich nazw.
Opr. na podstawie: „Chruściki” A. i L. Krzysztofiak, „Chruściki (Trichoptera) – o sieciach, kłódkach i… biżuterii!”- Świat Makro , Wikipedia.
